Fişek ve Mermiler Yapıları Özellikleri

Fişek, genel anlamda türkçede yivsiz av tüfeklerinin kullandığı mühimmata denir. Fişekler yapılarından dolayı ve içerdikleri saçma/tek kurşun veya benzeri katı/gaz atılacak malzemeden dolayı kalibre ile değil gauge ile değerlendirilirler ancak başka parametreler de bu fişeklerin yapıları ve kullanım alanlarını etkilemektedir. Fişekler 8ga-36ga arasında çaplarda üretilseler de nadir olarak 10ga modeller de mevcuttur. en çok kullanımda olan 12ga çapı kendi içinde 70–76 mm uzunluğa sahip kovanlarda üretilmektedir. ayrıca aynı çap fişeğin barut miktarı ve içerdiği saçma miktarı da değişmektedir.

Fişeklerin yapısı bir bütün olarak düşünüldüğünde metal kovan dipçiği, plastik kovan, kapakçık ve içeride saçma (veya daha iyi bir kavram ile atılacak kurşun bilya veya başlık), tapa, barut ve kapsülden oluşur.

Tüfeğin tetiği çekildiği anda tüfek iğnesi ileri itilir => Kapsülün çevresini kaplayan bakır alaşımı ezilir => Kapsülün içindeki detonatör'de yaratılan etki hızlı bir kimysal tepkimeyle patlamayla sonuçlanır => kapsüldeki küçük patlama Barut(barut+TNT karışımı olan fişek barutu)nda kimyasal tepkimeyle sonuçlanır ve kapalı alanın etkisiyle sonuç patlama olacaktır. => yaratılan patlama çok yüksek basınçta sıcak gaz meydana getirir ve gaz genleşir => dışarıya çıkmaya yol arayan bu gaz önündeki tapa ve dolayısıyla onun önündeki saçma ve kapakçığı öne doğru iter, Kapakçık açılır ve saçma ile arkasındaki tapa namlunun içine itilir => saçma ve tapanın namluyu terk etmesiyle beraber bu gaz da namludan dışarı çıkar ve atış işlemi gerçekleşmiş olur. Belirtildiği gibi bir fişeğin yapısındaki en önemli özellik barut ve saçma miktarı ve ona göre de fişeğe çap ve uzunluk seçilir. genel anlamda 76 mm uzunluğundaki 12ga fişeklere magnum tabiri kullanılır zira daha fazla barut ve saçma içerirler. Barut miktarının artmasıyla birlikte patlamanın şiddeti de artacaktır ve bunun için de o patlamaya dayanacak namlu gerekir. buna göre tüfeklerin namlularında fişek yatağının özellikleri her tüfek için farklı olarak yazılır. örneğin 76mm bir fişek yatağına sahip tüfek revaçta olan 70mm'lik fişekleri ateşleyebilmekte ancak 70mm fişek yatağına sahip tüfekler 76mm'lik fişekleri belirtilen sebepten dolayı ateşleyememekteler.Bir diğer yandan barut miktarı arttıkça patlamanın içinde gerçekleştiği metal kovan dipçiği gerekmektedir. Bu dipçikler uzunluklarına göre T'li rakamlarla bildirilirler. Buna göre metal kovan dipçik boyu:

    T1: 8 mm
    T2: 12 mm
    T3: 16 mm
    T4: 20 mm
    T5: 25 mm

Mermilerin Yapısı

Merminin Yapısı

Kovan:

Kovan, mermide çekirdek, barut, ve kapsülü bir arada tutan parçadır. Kovan aynen bir vazoya benzer; üstü açık, altı kapalıdır. Kovan, mermi bireylerini bir arada tutmaktan başka atış anında genişleyip yuvayı geri tepen gazlardan korur. Kovanlar genelde pirinçten (%70 bakır %30 çinko) yapılır. Bazı kovanlarda bu alaşıma destek olarak pirinçten daha dayanıklı olan nikel eklenir. Aynı zamanda çelikten yapılan kovanlar da vardır.

Barut: Tarih boyunca mermilerde hep karabarut kullanıldı; fakat bugün karabaruta alternatif olarak “dumansız barut” var. Karabarut (%75 potasyum nitrat, %15 odun kömürü, %15 sülfür) ateşli silahlar ilk icat edildiğinden beri kullanılıyor. Karabarut “dumansız baruta” göre namluda daha çok pislik bırakır. Bu da namlunun sık sık temizlenmesini gerektirir. Dumansız barut (nitroselüloz +- nitrogliserin) karabarutun aksine daha stabil ve kalitelidir, ayrıca hapsedilmeden tutuşturulursa patlamaz.

Sadece nitroselüloz içeren dumansız barutlara tek tabanlı, nitroselüloz ve nitrogliserin içeren barutlara ise çift tabanlı barut denir. Nitrogliserin barutun yanmasını hızlandırdığı için çift tabanlı barutlar yüksek hızlı mermilerde kullanılır.

Modern barutlar yuvarlak veya düz parçacıklar halinde yapılıyor ve değişik büyüklükte geliyorlar. Hafif ve hızlı yanan barutlar hızlı mermiler için, ağır ve yavaş yanan barutlarsa daha yavaş mermiler için kullanılıyor.

KapsülKapsül: Kapsül, mermide barutu ateşleyen parçadır. Kapsül kupa, patlayıcı, örs ve alev kanallarından oluşur. İğne kapsüle çarptığı an örs kupaya çarpar ve patlayıcıyı ateşler. Ortaya çıkan kor alev, alev deliklerinden geçip baruta ulaşır. Böylece barut yanar.

Mermiler kapsül yerleşimine göre ikiye ayrılır:

Rimfire: Kapsül yoktur. Bunun yerine patlayıcı tırnağın çevresindedir. Horoz buraya çarpar ve barutu ateşler.
CenterFire: Alttaki resimde de görüldüğü gibi, kapsül, kovan tabanının ortasındadır.
Rimfire Centerfire

Ayrıca kapsüller yapı bakımından ikiye ayrılır.

Berdan Kapsüller: Berdan kapsül ismini mucidi olan Amerikalı Albay Hiram Berdan’dan alır. Bu kapsüllerde örs, kovanın bir parçasıdır ve kapsülde iki adet alev kanalını bulunur. Berdan kapsüller daha çok İngiltere ve Avrupa’da kullanılır.
Berdan KapsülBerdan Kapsül

Boxer Kapsüller: Boxer kapsül İngiliz Albay Edward Boxer’ın icadıdır. Boxer kapsüllerde ortada 1 adet geniş alev kanalı vardır. Ayrıca örs ayrı bir parça halinde kupanın içinde bulunur ve bu kapsüller en çok ABD’de kullanılır.
Boxer KapsülBoxer Kapsül

Çekirdek: Çekirdek, patlamadan sonra namluyu terk eden parçadır. Eskiden çekirdekler sadece kurşundan yapılırdı; fakat bu çekirdekler namluya zarar veriyordu ve namlunun yivine uyum gösteremiyordu. Çekirdeğin bu problemlerini halletmek için çekirdeği metal bir gömlekle kapladır.

Gömlek genelde tombak ( %90 bakır %10 çinko ) denilen bir alaşımdan yapılır. Aynı zamanda çelik ve pirinçten de yapılan gömlekler vardır. Günümüzde halen kurşun çekirdekler de kullanılır ama bu çekirdeklerin yapısına antinom ve kalay eklenip daha sert olması sağlanır. Günümüzde bir çok çekirdek türü vardır.

1) Genişlemeyen Çekirdekler
Bu tür çekirdekler tamamen gömlek kaplı olduğu için hedefe ulaşınca dağılmazlar, parçalanmazlar ve genişlemezler. Askeri alanda kullanılan tek mermi tipi bunlardır. Ayrıca namluya verdikleri zarar düşüktür. Bu tür mermilerin durdurucu gücü düşüktür, delici özellikleri yüksektir, aynı zamanda sert hedeflere çarptıkları zaman sekme eğilimindedirler.
Full Metal Jacket     Full Metal Jacket (Full Metal Gömlekli)
Bu çekirdeklerde yumuşak kurşun tamamen (taban hariç) sert gömlekle kaplıdır. Bu tür çekirdekler hedefe ulaşınca genişlemezler ve delici güçleri yüksektir. Bu tip mermiler genelde askeri amaçla kullanılır. Polisiye ve av amaçlı da kullanıldığı görülür.
Jacketed Truncated Cone     Jacketed Truncated Cone (Gömlekli Kısaltılmış Huni)
Çekirdeğin kurşun özü tamamen huni şeklinde ve düz burunlu metal gömlekle kaplanmış. Bu tür çekirdekler Soft Point çekirdeklere göre daha fazla delici, FMJ tiplere göre daha fazla deforme olurlar.
Total Metal Jacket     Total Metal Jacket (Tam Metal Gömlekli)
Aynen FMJ gibi fakat tek farkı FMJ’nin aksine çekirdeğin tabanı da metal kaplı. Yanda görünen kaba resimde üst taraftaki mermi dibinde kurşun görünen bir FMJ, alttaki ise tabanı gömlek kaplı bir TMJ.


2) Genişleyen Çekirdekler
Bu tür mermiler hedefe ulaşınca aynen bir mantar gibi genişlerler. Delici güçleri düşüktür ama dokularda daha çok tahribat yaparlar. Aynı zamanda sekme ihtimalleri düşük, durdurucu güçleri yüksektir. Bu mermilerin askeri alanda kullanılması 1899 Hague Konvansiyonu’yla yasaklanmıştır. Fakat ne var ki kişisel savunma için en uygun mermilerdir. Bu mermiler de kendi aralarında dallara budaklara ayrılırlar. Kurşun, oyuk uçlu ve yumuşak uçlu olmak üzere 3 çeşittirler.
Jacketed Hollow Point     Jacketed Hollow Point (Gömlekli Oyuk Uçlu)
Bu çekirdek de aynen FMJ gibi sert gömlekle kaplıdır fakat farkı çekirdeğin ucunda ufak bir delik bulunur. Çekirdek, hedefe ulaştığı an açılır ve genişler (mantarlaşır) Ve sonuçta daha kısa bir delik ama genişleyen merminin daha büyük çapı sebebiyle daha fazla tahribat oluşur.
Semi Jacketed Hollow Point     Semi-Jacketed Hollow Point (Yarı Gömlekli Oyuk Uçlu)
Aynen JHP gibi fakat farkı gömlek tüm çekirdeği kaplamıyor. Çekirdeğin en üstündeki 2mm’lik bölüm açık bırakılıyor. Ve aynen JHP gibi üstte bir delik oluyor. Sonuçta çekirdek hedefe ulaşınca büyük bir genişleme ve mantarlaşmaya maruz kalıyor.
Jacketed Soft Point     Jacketed Soft Point (Gömlekli Yumuşak Uçlu)
Bu tip çekirdekler de aynen SJHP gibi fakat farkı çekirdeğin ucunda bir delik yok. Gömlek merminin üst kısmı hariç her tarafını sarıyor. Bu çekirdekler JHP’den daha az genişliyorlar ama delici güçleri daha fazla oluyor.
Lead Round Nose     Lead Round Nose (Kurşun Yuvarlak Uçlu)
Aynen FMJ gibi fakat çekirdek tamamen kurşundan yapılmış ve metal gömleği yok. Tüm revolverlar için sert, ekonomik ve genel amaçlı bir çekirdek. Kısa mesafe atışlarında isabet oranı yüksek.
Lead Hollow Point     Lead Hollow Point (Kurşun Oyuk Uçlu)
Aynen JHP gibi fakat çekirdek tamamen kurşundan yapılmış ve metal gömlek yok. JHP’ye göre daha az delici ama daha fazla deforme olabiliyor.
Lead WadCutter     Lead WadCutter (Kurşun Kağıt Kesici)
Wadcutter çekirdekler küçük, kısa ve kalın bir silindire benzer. Kovan ağzıyla aynı hizada uzanırlar. Wadcutter mermiler kağıdı parçalamak yerine ufak bir delik açtığından genellikle hedef atıcılığında kullanılırlar.
Lead Semi Wadcutter     Lead Semi-Wadcutter (Kurşun Yarı Kağıt Kesici)
Aynen LTC gibi fakat huni tabanının çapı çekirdeğin kendi çapından daha küçük. Bu çekirdek de aynen wadcutter gibi kağıdı parçalamak yerine kağıtta ufak bir delik açtığı hedef atıcılığında kullanılıyor.

Diğer Çekirdekler
Aslında piyasadaki çekirdek türleri burada yazamayacağım kadar fazla, ayrıca resim bulmak zor. Bütün bu çekirdek çeşitlerinin yanı sıra temeli bu çekirdeklere dayanan ama üretici firmanın değişik isimler verdiği çekirdek türleri var. Bu sebepten yukarıda belirtilen çekirdekleri bilirseniz, diğer çekirdekleri de kolayca çözebilirsiniz. Artı, aşağıda bir kaç çeşitten daha bahsetmek istiyorum.

Jacketed Flat Point: Aynen FMJ gibi, fakat çekirdeğin ucu FMJ’nin aksine yuvarlak değil, yassı. Bu tip çekirdekler daha çok Amerika’da ve av amaçlı kullanılıyor. Fakat gördüğüm kadarıyla ülkemizde pek yaygın değil.

Lead Truncated Cone: Aynen JTC gibi fakat çekirdek tamamen kurşundan yapılmış ve metal gömleği yok.

Bonded Hollow Point: Aynen JHP gibi fakat farkı kurşun çekirdek özü gömleğe çarpışma sırasında ayrılmamaları için kimyasal bir yapıştırıcıyla yapışık. Bu, çekirdeğin ince bir cam veya metal yüzeyi bozulmadan delip geçmesi için isteniyor.

Bonded Soft Point: Aynen Soft Point gibi fakat tek farkı BHP gibi kurşun çekirdek özü gömleğe kimyasal bir maddeyle yapışık. Yine çekirdeğin ince hedefleri bozulmadan delip geçmesi için isteniyor.

Jacketed Pre-Fragmented: Bu çekirdeğin yapısı aynen JHP gibi, fakat çekirdeğin özünde katı kurşun yerine kurşundan yapılmış ufak saçmalar var. Çekirdek hedefe ulaşıp parçalanınca saçmalar dışarı fırlıyor ve her saçma hedefe bireysel zarar veriyor. Bu tür mermiler çok hafif oldukları için sıradışı hızlarda gidiyorlar.

Frangible Bullets: Bu tip çekirdekler kendileri kadar veya daha sert bir hedefe ulaştıkları zaman tamamen toz haline geliyor. 11 Eylül’den sonra uçakları korumakla görevli yeni timler oluşturuldu ve bu timler frangible mermileri kullanıyorlar.

Zırh Delici: Zırh delici mermilerin özünde kurşun yerine çelik, tungsten veya bronz kullanılıyor. Ve öz yine bakır alaşımlı gömlekle kaplanıyor. Bu tip mermiler rahatlıkla zırhları delebiliyor. Bu arada FMJ tipi mermilerle zırh delici mermileri karıştırmamak lazım. FMJ tipi mermiler yapım amacı hedefe ulaşınca genişlemeyi engellemektir (FMJ tipi mermiler az da olsa genişler) Oysa zırh delici mermiler adı gibi zırh delmek için üretilir.

Mantarlaşmış ve Genişlemiş Çekirdekler

Tırnaklarına Göre Mermiler: Örnek Resimler İçin Resmin Üzerine Tıklayın
Tırnaklı Mermi      Rimmed (Tırnaklı): Bu tip fişeklerde tırnağın çapı kovanın taban çapından daha fazla oluyor. Tırnağın hemen önünde ufak keskin bir alan bulunuyor Ve çekme oluğu bulunmuyor. Bu tip fişekler daha çok toplu tabancalarda kullanılıyor. Örnek: 30-30
Yarı Tırnaklı Mermi      Semi-Rimmed (Yarı Tırnaklı): Yarı tırnaklı fişeklerde tırnak kovan tabanından çok az daha büyük oluyor. Ve tırnak kovan tabanı arasında belirgin bir kesik alan bulunuyor. Çok seyrek görülen bir fişek.
Tırnaksız Mermi      Rimless (Tırnaksız): Bir tırnak var ve kovan tabanıyla aynı büyüklükte. Fişek aynı zamanda çekme oluğuna sahip. Hem tabancalarda, hem tüfeklerde çok sık kullanılan bir fişek. Örnek: 9mm Parabellum
İndirimli Mermi      Rebated (İndirimli): İndirimli fişeklerin kovan tabanından daha ufak bir tırnağı ve çekme oluğu bulunuyor.Bu seyrek görülen fişek, geniş kovanların standart yuvalarda kullanılması için üretilmiş. Örnek: .50 A. Express
Kemerli Mermi      Belted (Kemerli): Kemerli fişekler tırnağın hemen üstünde belirgin bir kemere ve kemerle tırnak arasında çekme oluğuna sahipler. Kemerli fişekler genelde Magnum tüfek mermilerinde kullanılıyor. Örnek: 7mm Remington Magnum

Burun Yapısına Göre Mermiler

Burun Yapısına Göre Mermiler
Soldan Sağa: 1) Wadcutter  2) Semi-Wadcutter 3) Flat Nose 4) Round Nose 5) Spitzer

Kovan Yapısına Göre Mermiler:

Paralel: Kovan kenarları tabandan mermi ağzına kadar tamamen düz ve aynı hizada. Bu kovanlar yarı-otomatik tabancalarla çok iyi çalışıyorlar. Örnek: .44 Magnum, .45 ACP, 9mm Parabellum

İncelen: Kovan kenarları tabandan ağıza doğru yavaş yavaş incelir. Örnek: .458 Winchester

Dar Boyunlu: Kovan kenarları tabandan ağıza kadar paralel fakat ağızda aniden kovan çapı çekirdek çapına düşüyor. Bu dizayn, ufak çaptaki çekirdeklerin daha çok barutla kullanılmasını ve bu sayede yüksek hızda olmasını sağlıyor. Birçok tüfek mermisi dar boyunludur. Örnek: 7mm Remington Magnum.

Genel Bilgiler:
Fişekleri tabir ederken Avrupalılar milimetrik değerleri kullanır. Örnek: 12,7 X 107 mm gibi. Burada 12,7 çekirdeğin mm cinsinden çapı, 107 ise kovanın mm cinsinden uzunluğudur.

Amerika’lılar ve İngilizler’se kalibre terimini kullanır. ABD’liler 1 inch’in ( 2.54 cm = 25.4 mm) 1/100’ünü, İngilizlerse 1/1000’ini bir kalibre olarak kabul eder. ABD’liler fişeklere örnek olarak .45 derler, ya da 45 kalibre derler. Veya .30-30 diye tabir ederler. Burada .30 çekirdeğin çapı (0.30 inch) tireden sonraki 30 ise fişek ilk üretildiği sırada fişekde kullanılan grain cinsinden ( 1 Grain = 0.065 Gram ) barut ağırlıdır. inchi mm’ye çevirmek için “inch X 0.254” formülünü kullanabilirsiniz.

Durdurma Gücü:
Durdurma gücü (Stopping Power veya Knock-Out Power) bir merminin hedefi düşürme-durdurma gücüdür. Merminin durdurma gücünü hızı, ağırlığı ve çapı belirler. Durdurucu gücü düşük bir mermi adamı hafifçe sarsarken ya da hiç etkilemezken, yüksek durdurucu güçte bir mermi adamın ayaklarını yerden kesebilir.

Genişleyen mermilerin, hedefi delip içeride kalma ihtimalleri yüksek olduğundan enerjilerinin büyük bir bölümünü hedefe naklederler ve daha fazla durdurma gücüne sahiptirler. Genişlemeyen mermilerse hedefi delip geçme eğiliminde oldukları için durdurucu güçleri düşüktür.

Namlu Enerjisi:
Namlu enerjisi bir merminin namludan çıktığı an sahip olduğu kinetik enerjidir. Genel olarak merminin gücünü belirlemek için kullanılır. Mermi ne kadar ağır ve hızlıysa, namlu enerjisi o kadar yüksek olacak ve hedefe daha çok hasar verecektir. Sık kullanılan mermilerin namlu enerjilerini içeren bir tablo için buraya tıklayın.

E=m.v2/2 (Namlu enerjisi=(Çekirdeğin ağırlığı X Hızının Karesi) / 2
Burada ağırlık kilogram, hız ise metre/saniye cinsinden olmalıdır. Eğer ağırlık için kg yerine gram kullanırsanız çarpımı 2 yerine 2000’e bölün. Sonuç enerji birimi Joule olacaktır.

Örnek: 10 gram ağırlığında ve 300 metre/saniye hızındaki bir merminin enerjisi:
E=(10*(300*300))/2000=450 Joule